biografie: Gerrit Achterberg
[1905 – 1962]
In 1905 werd in de koetsierswoning bij kasteel Sandenburg in Nederlangbroek (Utrecht) Gerrit Achterberg geboren. Hij was de derde zoon van Hendrik Achterberg en Pietje van de Meent die al twee jongens hadden gekregen en later nog een jongen en vijf meisjes zouden krijgen.
Op zijn vijfde jaar viel Achterberg van een hoge trap en was een paar dagen bewusteloos, wat hem op zijn zestiende nogmaals overkwam.
Gerrit ging naar de openbare lagere school – met een christelijke inslag - te Nederlangbroek. Achterberg ging verder leren voor onderwijzer en zat vanaf 1920 op de christelijke Jan van Nassaukweekschool in Utrecht. Achterberg had goede cijfers behalve voor gedrag en vlijt. Tijdens de vierjarige opleiding woonde Achterberg twee jaar op kamers bij zijn oom en tante Schoonheim. Door het werk van zijn oom te volgen deed Achterberg voldoende vakkennis op voor het schrijven van zijn bundel 'Ballade van de gasfitter'(1953).
In 1924 deed Achterberg met succes onderwijzersexamen. Hij werd aangenomen op de Bijzondere Lagere School voor Hervormd Christelijk Onderwijs te Opheusden. De mensen in het dorp vonden Achterberg een in zichzelf gekeerde man.
Gerrit Achterberg ontmoette Johanna Catharina van Baak (1908). Zij kregen een verhouding en verloofden zich. Enige tijd later ging die relatie uit en begon hij een verhouding met Bep van Zalingen (1909).
In 1927 moest Achterberg zich melden in Amersfoort bij het zestiende regiment infanterie. Na een maand kreeg hij een herkeuring en werd afgekeurd wegens ‘zielsziekte’.
In deze tijd werden er gedichten van Achterberg gepubliceerd in 'De Gids', 'Opwaartsche Wegen', 'Groot Nederland' en 'Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift'. Op school functioneerde Achterberg steeds slechter en hij had zijn hoofdakte nog steeds niet gehaald. Achterberg vond de literatuur belangrijker dan zijn schoolwerk.
Achterberg kon in 1930 een baan krijgen in Den Haag aan de Paul Krugerschool.
Achterberg debuteerde officieel met de bundel 'Afvaart' in 1931. De critici vonden het werk vaag, eigenaardig maar ook zeer dichterlijk. Ze vonden een gelijkenis met het werk van A. Roland Holst en Leopold. In maart 1932 deed Achterberg belijdenis van het geloof in de Nederlandse Hervormde kerk. Achterberg raakte in een crisis door de tegenvallende verkoop van 'Afvaart' en de weigering van publikatie door 'de Gids'. Hij raakte in conflict met Bep en schreef minder. Langzaamaan vervreemdde Achterberg van de werkelijkheid. Hij depersonaliseerde. Hij worstelde met zichzelf. Toen Bep hem vertelde dat ze zwanger was, mishandelde hij haar. Bep verbrak de relatie toen bleek dat ze niet zwanger was.
Achterberg was nu eenzaam en schreef nauwelijks. Het schoolbestuur besliste dat Achterberg zich onder behandeling van een psychiater moest laten stellen.
In 1933 vraagt Achterberg ontslag aan, wat hem eervol wordt verleend. Achterberg koopt in Den Haag een pistool en gaat op zoek naar Bep met wie hij de relatie wil herstellen. Hij wordt door de politie gearresteerd en overgebracht naar de psychiatrische kliniek de Willem Arntszhoeve in Den Dolder.
In 1934 krijgt hij een baan als Ambtenaar derde klas bij de administratie van de Crisis Vee Centrale te Utrecht. In Utrecht leerde Achterberg Roelie van Es (1897) en haar dochter Bep kennen. Achterberg kreeg met haar een relatie en huurde bij haar een kamer. Achterberg schoot zonder duidelijk aanwijsbare oorzaak Roelie van Es neer en verwondde haar dochter.
Hij meldde zich zelf bij de politie en werd door de rechtbank in 1938 ter beschikking van de regering gesteld (TBR). Achterberg werd opgenomen in het Rijksasyl voor Psychopathen te Avereest. Achterberg bleef schrijven en in 1939 kwam de bundel 'Eiland der ziel' uit. De kritiek was minder positief dan bij de bundel 'Afvaart'. Het was inmiddels 1940 geworden en Achterberg deed pogingen om vrij te komen. Tevens hield hij zich bezig met een nieuwe bundel 'Dead end'.
Achterberg zou opnieuw psychiatrisch worden onderzocht maar doordat Nederland inmiddels in de Tweede Wereldoorlog was betrokken werd dat uitgesteld en de TBR met twee jaar verlengd. De correspondentie met Marsman was gestopt door diens tragische dood. In 1941 ging het wat beter met de patiënt. Hij kreeg een herkeuring en publiceerde twee bundels Osmose (al gepubliceerde gedichten) en Thebe. Achterberg werd in 1941 overgeplaatst werd naar de Christelijke Rekkense Inrichting te Eibergen.
In 1943 ontmoette Achterberg zijn vroegere vriendin Cathrien van Baak. Zij kregen opnieuw een relatie. In 1944 verhuisde Gerrit naar een pleeggezin in het rustieke Neede, waar hij een gelukkige tijd zou hebben mede door de contacten met de plaatselijke notabelen.
In juni 1946 trouwden Achterberg en Cathrien. In datzelfde jaar verschenen van zijn hand maar liefst vijf nieuwe bundels. ( 'Stof', 'Radar', 'Sphinx', 'Energie ' en 'Existentie'). In 1947 raakt Cathrien zwanger. Achterberg reageerde zeer emotioneel en moest een paar dagen in Rekken worden opgenomen. Het kind werd in augustus geboren maar leefde slechts een paar uur. Achterberg schreef hier een gedicht over: Kindergraf. Hij was zo graag vader geweest.
In de jaren 1947-1952 verschenen nog een aantal bundels waaronder 'Jezus schreef in 't zand' (1947), 'Hoonte' – een gebied in Neede - (1949) en Mascotte (1950).
In 1949 ontving Achterberg voor 'Jezus schreef in 't zand' de P.C. Hooftprijs. Cathrien en hij verhuisden in 1953 naar Leusden waar Gerrit Achterberg nog bijna negen jaar zou wonen. In 1952 werd de tbr-verklaring met twee jaar verlengd totdat deze in 1955 werd ingetrokken. 'Cenotaaf' verscheen in oktober 1953.
In 1954 ontving Achterberg voor 'Ballade van de gasfitter' de Poëzieprijs en in 1959 de Constantijn Huygensprijs voor zijn gehele werk.
In 1961 verscheen nog het 'Vergeetboek' en de verzamelbundel Cryptogrammen IV.
Op zeventien januari 1962 overleed Gerrit Achterberg op zevenenvijftigjarige leeftijd aan een hartaanval. Hij is begraven in Leusden.
illustratie:
woonhuis van Achterberg in Neede.
Inzendingen van deze schrijver
32 resultaten.SCHAATSENRIJDER
gedicht
4.0 met 72 stemmen 
29.766 Over zijn strenge cirkels heengebogen
eigent hij zich de middelpunten toe
Hun trots bezit staat in zijn harde ogen
Hij wordt de mathematica niet moe
waarmee elk nieuw uitvieren zich voltrekt
om elke nieuwe inkeer op te vangen
Zie hem in rustige beslissing hangen
boven het tijdeloze dat hij...
Zestien
gedicht
3.0 met 119 stemmen 39.563 I
laat mij aan u ontstaan,
wezen van zestien jaar.
Ik heb nog niet geleefd
dan enkel maar om dood te gaan,
als ik mijn naam niet heb gegrift
onder het vers, dat in u ligt.
Het vangt met deze strofe aan.
II
Wezen buiten de wet.
Afspraken met
sterren en eigen leden
voor eeuwig en...
WATERSNOOD
gedicht
4.0 met 3 stemmen 998 Als beelden van Zadkine stonden moeders daar
babies boven de springvloed uit te beuren.
Zonen zagen hun vaders medesleuren;
wat wordt een ouder in je handen zwaar;
de schuren van de boerderijen scheuren.
Ratten en mensen klommen door elkaar.
Een kind zat om haar dode pop te zeuren
en was...
Deïsme
gedicht
3.0 met 152 stemmen 49.682 De mens is voor een tijd een plaats van God.
Houdt geen gelijkteken nog iets bijeen,
dan wordt hij afgeschreven op een steen.
De overeenkomst lijkt te lopen tot
deze voleinding, dit abrupte slot.
Want God gaat verder, zwenkend van hem heen
in zijn miljoenen. God is nooit alleen.
Voor gene...
Slagveld
gedicht
2.0 met 238 stemmen 71.355 De schemer valt als grond.
In Holland loopt een hond.
Een hond met lange tanden.
Er gaat door alle landen
een grote zwarte hond.
Wij liggen in het rond.
Niet langer van elkander.
Wat ons tezamen bond
stierf tussen onze tanden.
De schemer valt als...
KLANKBORD
gedicht
4.0 met 14 stemmen 5.892 Tegen het klankbord van de nacht
bewegen nog uw woorden.
Al wat gij hebt gezegd
is blijven leven in akkoorden,
die ik alleen in donker tref,
wanneer de stilten horen,
die tussen ons staan opgericht.
Slaapwandeling
gedicht
4.0 met 318 stemmen 55.438 Ik heb vannacht met u gewandeld
in de dove lanen van de slaap,
en nu het morgen is geworden
is er niets veranderd,
dan dat die twee, die in den nacht tesaam
volkomen bij elkander waren,
mij weer alleen gelaten hebben in den morgen,
en samen verder zijn gegaan.
Punt
gedicht
2.0 met 53 stemmen 18.875 Het raam is dood aan deze kant.
Het heeft geen andere kant.
De wereld werd een wand,
waartegen ik beweeg,
een vlieg, een dunne veeg.
De muren komen op mij toe;
de zolder en de vloer:
plat parallelopipedum,
vertrapt lucifersdoosje en
de put van Edgar Allan Poe.
Gij nam...
Ichthyologie
gedicht
4.0 met 17 stemmen 10.699 Er is in zee een coelacant gevonden,
de missing link tussen twee vissen in.
De vinder weende van verwondering.
Onder zijn ogen lag voor ’t eerst verbonden
de eeuwen onderbroken schakeling.
En allen die om deze vis heenstonden
voelden zich op dat ogenblik verslonden
door de miljoenen...
Kerstmis
gedicht
2.0 met 135 stemmen 31.056 Klokken haalden mij uit de slaap vandaan:
Kerstmis over Den Haag om middernacht.
Hij, die ik dagelijks te wezen dacht,
trok uit mij weg en kwam alleen te staan.
Ik keek tegen mijn eigen leven aan,
alsof een ander het had doorgebracht.
Een lege helderheid betrok de wacht
tussen mij en het...
Bloemen
gedicht
3.0 met 18 stemmen 10.441 Bloemen, waarin wij bloeien zonder bodem,
zijn onze leden in elkaar gevouwen
en ons gelaat is niet meer te benoemen.
Wij worden koning in elkanders bloed.
Gronden, in schemering gehouden,
met wind en eenzaamheid gevoed,
vlijen zich open, horizonnen
wijken en worden afgesponnen,
er...
Thebe
gedicht
3.0 met 55 stemmen 48.246 Met leven toegerust voor beiden,
liep ik vannacht de gangen in,
die naar u leiden.
Het ondergronds geburchte droeg
een stilte, die met tegenzin
mijn tred verdroeg.
De muren stonden als verzadigd
van ruige schimmel; lucht en licht,
voorgoed beschadigd,
beten mij uit; de wil alleen
bij u...
Bekering
gedicht
3.0 met 43 stemmen 15.830 Gij hebt het hoog geheim doorbroken, Heere Jezus
Tussen ons en den Vader, naar Uw Woord
mogen wij zonder zonde zijn en nieuwe wezens
wat er ook in ons leven is gebeurd.
Ik deed van alles wat gedaan kan worden,
het meest misdadige - en was verdoemd.
Maar Gij hebt God een witte naam...
Droomlot
gedicht
3.0 met 13 stemmen 2.381 Je toonde me vannacht de kamers weer;
geheel dezelfde. 't Werd de eerste keer
dat ik ze zag van duizend malen meer.
Jij was toen nog mevrouw en ik meneer.
We stonden waar wij later zouden leven.
Er was nog niets over ons heen geweven.
Zo is het tussen ons een tijd gebleven
en...
LIBERTY
gedicht
4.0 met 4 stemmen 1.847 Soms, in een etalage, komt gij voor,
tussen geslachtgenoten opgesteld.
beskleed met nieuwe kleren en vermeldt
het kaartje op uw borst de prijs waarvoor.
Dan weet ik weer hoeveel ik u behoor.
Het enige wat in mijn leven geldt
wordt binnen op de toonbank neergeteld.
Wij gaan er samen...
Eine Kleine Nachtmusik
gedicht
3.0 met 13 stemmen 3.841 Terwijl hij onder de vleugel sliep
alsof geen morgen hem meer riep,
begonnen zacht op 't wit en zwart
van 't doodstil glanzend mechaniek
de snelle maten van het lied
dat in zichzelf verdronken sliep,
dat in zichzelf verzonken zag
naar wie het riep
met klare, jubelende kracht.
Haastig...
Verzoendag
gedicht
4.0 met 12 stemmen 4.450 Het heilige gebeurt. Ik heb geraakt
grenzen van God en mens en dier.
Voorhangsel scheurt. Het heilige is hier.
Het heilige der heiligen ontwaakt.
Ik word geheel met u gelijk gemaakt.
Leven en dood staan niet meer op een kier.
De wanden draaien open van de vier
hemelgewesten. Gij zijt...
Maria
gedicht
4.0 met 10 stemmen 3.491 Toen ik ingeslapen was
in zonneglas, in zonneglas,
waarvan de kamer was -
een ongeboren diamant
van glinstervliezen, ingekeken
door ongestoorde moederogen -
heb ik haar lichaam weergezien:
een licht met het vermogen
Te kunnen worden kind of ster
en nu ik me heb bewogen
moet er een droom...
Verschijning
gedicht
3.0 met 11 stemmen 5.211 Terwijl het regent tussen u en mij
is elke afstand bezig te vermind'ren.
Ieder figuur aanschouwt zijn overzij
zonder zich door de stof te laten hind'ren.
En vage sluiers nemen omtrek aan.
Een omgekeerde orde is op handen.
Ik zie uw ogen in de regen branden.
Om mijn gelaat liggen uw natte...
DIRECTEUR
gedicht
4.0 met 11 stemmen 10.799 Vanmorgen heb ik hem zien fietsen door de lanen.
Zijn bril flikkerde in de zon.
Er schoot een scherpte door mijn ingewanden,
omdat hij mij gevangen houden kan
zolang hij wil, want duizend wegen leiden
naar Rome, één verkeerd gekozen woord
staat nog dezelfde avond in 't rapport
en blijft...
Vers
gedicht
3.0 met 11 stemmen 4.548 Wat is dit een zoete verbintenis,
u en de dood en ik.
Dat liefde er niets bij heeft ingeboet,
te geraken tot deze rust.
Nu al de vuren zijn geblust,
gaan we over de zachte as
en denken wat geleden moest,
voor ieder tevreden was.
------------------------
uit: De Gids (1928)
Standbeeld
gedicht
4.0 met 6 stemmen 5.677 Een lichaam, blind van slaap,
Staat in mijn armen op.
Ik voel hoe zwaar het gaat.
Dodenpop.
Ik ben een eeuwigheid te laat.
Waar is je hartenklop?
De dikke nacht houdt ons bijeen
en maakt ons met elkaar compact.
‘Om Godswil laat me niet los,
mijn benen zijn geknakt’,
fluister je aan...
Passage
gedicht
4.0 met 10 stemmen 7.024 Den Haag, stad, boordevol Bordewijk
en van Couperus overal een vleug
op Scheveningen aan, de villawijk
die kwijnt en zich Eline Vere heugt.
Maar in de binnenstad staan ze te kijk,
deurwaardershuizen met de harde deugd
van Katadreuffe die zijn doel bereikt.
Ik drink twee werelden in ene...
De dichter is een koe
gedicht
4.0 met 64 stemmen 17.425 Gras... en voorbij het grazen
lig ik bij mijn vier poten
mijn ogen te verbazen,
omdat ik nu weer evengrote
monden vol eet zonder te lopen,
terwijl ik straks nog liep te eten,
ik ben het zeker weer vergeten
wat voor een dier ik ben - de sloten
kaatsen mijn beeld wanneer ik...
Komaf
gedicht
2.0 met 104 stemmen 35.556 Vertoeven in familie voor een keer.
Wij zitten om de tafel bij elkaar.
Hetzelfde woordgebruik en handgebaar
komen nog altijd op hetzelfde neer.
Ik mag wel oppassen of ben alweer
geworteld en voortdurend in gevaar
dupe te worden van de evenaar
die alles afweegt op een vast weleer.
Ik wil...
Hoonte
gedicht
4.0 met 18 stemmen 8.967 Vlak voor de ramen staat het boomtheater.
Insecten trekken strepen langs de ruit
en vlinders buit'len om elkanders buit.
Een dikke duif vliegt in de groene krater
van bladeren, een duiker onder water,
en komt er later even oud weer uit.
Het leven, tegen dit decor gestuit,
wordt...
Kindergraf
gedicht
3.0 met 69 stemmen 48.151 Hier ligt het grafje met de zoden glad.
Het is het sluitstuk na een kort ontwaken:
een meter aarde om gelijk te maken,
wat voor een ogenblik verheffing had
tegen een moederarm, niet meer dan dat.
En beide armen langs het lichaam slaken
en denken, denken: waar moet ik geraken
met...
Zwarte lente
gedicht
3.0 met 49 stemmen 21.938 In de zon is de dood begonnen.
Hij heeft het zoete vreten aangevangen.
De warme velden worden donker overronnen.
Wij lopen nu met vrome voeten over naakte wegen
en zijn van zijne majesteit doorzegen.
Ergens is er een onderspit gedolven.
En iedere vrouw is ons genegen
haar bloed te mengen...
Werkster
gedicht
4.0 met 49 stemmen 18.589 Zij kent de onderkant van kast en ledikant,
ruwhouten planken en vergeten kieren,
want zij behoort al kruipend tot de dieren,
die voortbewegen op hun voet en hand.
Zij heeft zichzelve aan de vloer verpand
om deze voor de voeten te versieren
van dichters, predikanten, kruidenieren,
want er...
Grafschrift
gedicht
3.0 met 51 stemmen 13.748 Van dood in dood gegaan, totdat hij stierf.
De namen afgelegd, die hij verwierf.
Behoudens deze steen, waarop geschreven:
de dichter van het vers, dat niet bedierf.
--------------------------------------------
uit 'Osmose'
Meer van deze schrijver...
