inloggen

biografie: Bernlef

[Sint-Pancras 1937 - ....]

J. Bernlef - psynoniem voor  Hendrik Jan (Henk) Marsman bracht zijn jeugd door in Amsterdam. In 1949 verhuisde het gezin Marsman naar Haarlem. Terug in Amsterdam in 1954 kreeg Henk op de HBS Nederlands van de schrijver Rob Nieuwenhuys, die hem en zijn vrienden Gerard Stigter en Gerard Bron (de latere K. Schippers en Gerard Brands) in contact bracht met het werk van schrijvers als Nescio, Elsschot en Carmiggelt. Na zijn eindexamen in 1955 studeerde korte tijd aan de faculteit voor politieke en sociale wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en werkte vervolgens bij een boekhandel en een uitgeverij. In 1956, vlak voor de Hongaarse opstand, moest hij in dienst. In 1957 verbleef hij drie maanden in het militair hospitaal Austerlitz. In deze periode debuteerde hij met het onder zijn eigen naam geschreven verhaal 'Mijn zusje Olga' dat later verscheen in het blad 'Hoos'. Naar aanleiding van die publikatie maakte de recensent Hans van Straten een vergelijking met de dichter Marsman. Dat was voor de jonge Henk Marsman reden na te gaan denken over een pseudoniem. Op een boekhandelscursus had hij net gehoord over de middeleeuwse Friese bard Bernlef, van wie geen werk bewaard was gebleven. Die naam, voorafgegaan door de beginletter van zijn tweede voornaam, werd zijn pseudoniem.

Na zijn diensttijd ging hij in 1958 naar Zweden, waar hij het ruige landschap waardeerde. Tot 1960 was hij afwisselend in Nederland en Zweden. Terug in Amsterdam werkte hij tot 1965 bij een importeur van boeken. Toen besloot  hij  van het schrijven te gaan leven. In 1960 trouwde hij met Eva Hoornik met wie hij twee kinderen kreeg. Zijn vriend Gerard Stigter trouwde met Eva's tweelingzusje.
Met Stigter en Brands richtte hij het 'tijdschrift voor teksten' 'Barbarber' op dat tot 1971 bestond. In 1977 was hij betrokken bij de heroprichting van 'Raster', een blad waarvan hij geruime tijd redacteur was. Als criticus schreef hij daarnaast voor kranten en tijdschriften, zoals 'De Groene Amsterdammer', 'De Gids' en de 'Haagse Post'.
Bernlef had belangstelling voor de jazz, een onderwerp waar hij ook  over geschreven heeft.

Hoofdlijnen van het werk van Bernlef

 Vergeten en vergetelheid, en onlosmakelijk daarmee verbonden verdwijnen en dood, zijn kernbegrippen in zijn werk. Leven is een proces van voortdurend vergeten, waarbij elke nieuwe herinnering als het ware een aantal oude herinneringen verdringt. Alleen bij gratie van het vergeten kan de herinnering functioneren. Hoe hecht leven en vergeten in de visie van Bernlef verstrengeld zijn, blijkt ook uit het citaat (van Francis Picabia) dat hij als motto heeft meegegeven aan zijn verhalenbundel 'De verdwijning van Kim Miller' (1969): 'Het leven heeft slechts één vorm: het vergeten.'
In een artikel in 'Bzzlletin' uit 1984 waarin hij het proza van J. Bernlef beschouwt, stelt Graa Boomsma dat deze 'telkens opnieuw memoires van een vergeetachtige schrijft'. Vergeten en geheugenverlies (en dus de verhouding tussen verbeelding en werkelijkheid) spelen al een rol in de cyclus "Tien verhalen uit Värmland", opgenomen in zijn prozadebuut 'Stenen spoelen' (1960), over zwijgende mensen in een Zweeds dorp.
Expliciet is de thematiek aanwezig in 'Sneeuw' (1973), 'Meeuwen' (1975) en 'Onder ijsbergen' (1981), drie romans die zijn gesitueerd op noordelijke eilanden en waarin een verdwijning in letterlijke of overdrachtelijke zin centraal staat. In 'Sneeuw' gaat het om een Nederlandse man die op een klein Zweeds eiland bij een auto-ongeluk zijn vrouw heeft verloren, maar zich van het fatale moment niets herinnert. Bijna als een detective probeert hij dat moment te herscheppen met ten slotte een fatale afloop.
Ook demente mensen houden zich niet aan de lineaire tijdsopvatting. Ze maken als het ware de cirkel rond door terug te keren naar het beginpunt. Het moge dan ook duidelijk zijn dat Bernlefs meest succesvolle roman (in termen van verkoop) 'Hersenschimmen' zeer verweven is met de rest van zijn werk. Nadat hij in de verhalenbundels 'Hondedromen' (1974) en 'Anekdotes uit een zijstraat' (1978) al schreef over ouderdom, vergeetachtigheid en dementie, durfde hij het in deze roman aan om 'van binnenuit', namelijk vanuit het gezichtspunt van een dementerende man, te schrijven. Daardoor werd deze roman ook een veel directer en emotioneler boek dan veel van zijn andere werk. Waar de hoofdfiguur in 'Hersenschimmen' geleidelijk zijn wereld verliest, bouwt de hoofdfiguur in 'Eclips' (1994) deze juist geleidelijk weer op na tijdens het autorijden getroffen te zijn door een neurologische stoornis, waarschijnlijk een hersenbloeding. Zijn geheugen, gezichtsvermogen, spraak en motoriek zijn aangetast en komen stukje bij beetje terug.

Bernlef is een veelzijdig en produktief auteur. Niet alleen heeft hij romans, verhalen en gedichten geschreven, zijn bibliografie vermeldt ook toneelstukken en essays over uiteenlopende onderwerpen (jazz, literatuur, schilderkunst, fotografie). Speciale vermelding verdient het tijdschrift 'Barbarber', dat Bernlef in 1958 met Gerard Stigter en Gerard Bron oprichtte. Door op allerlei manieren het alledaagse binnen de poëzie te halen, wilden de redactieleden de grenzen van het literaire doorbreken. Een vaste werkmethode daarbij was het gebruik van 'ready-mades': bestaande teksten (zoals reclamekreten en kranteknipsels) die, uit hun context gelicht, tot poëzie werden.
Conform de opzet van 'Barbarber' was Bernlef in de jaren zestig als dichter een observator en verzamelaar van het alledaagse. Kenmerkend voor zijn opvatting destijds dat alles poëzie kan zijn, is de cyclus "Wild Gardening" (opgenomen in 'Bermtoerisme', 1968) die bestaat uit 45 teksten die uit het boek gescheurd dienen te worden en in willekeurige volgorde, 'als een ruiker', gelezen kunnen worden.

Ongeveer tegelijk met het einde van 'Barbarber' (het laatste nummer verscheen in 1971, in 1990 verscheen bij Querido nog een omvangrijke bloemlezing, onder de titel 'Barbarberalfabet'), voltrok zich in het werk van Bernlef een verandering. Waar hij voorheen nauwelijks geïnteresseerd was in de poëtische vorm, in ritme en klank, besteedde hij vanaf de bundel 'Hoe wit kijkt een eskimo' (1970) veel meer aandacht aan vorm en compositie. Zijn poëzie werd compacter en geslotener. Qua thematiek is hij echter, zoals hierboven al aangegeven, een consistent auteur. Zijn aandacht voor het detail, voor de (alledaagse) dingen blijft een constante factor, ook in meer recente bundels als 'Geestgronden' (1988) en 'Niemand wint' (1992). In laatstgenoemde bundel speelt overigens het doodsbesef een sterkere rol dan in voorgaande bundels.
De verhouding tussen verbeelding en werkelijkheid die thematisch de dichtbundels 'Stilleven' (1979), 'De kunst van het verliezen' (1980) en 'Alles teruggevonden/niets bewaard' (1982) verbindt, is ook bepalend voor de intrige van 'Publiek geheim' de roman waarmee hij in 1987 winnaar werd van de eerste AKO Literatuur Prijs. 'Publiek geheim' speelt in een sterk op Hongarije lijkend Oostblokland, waar door de staatstelevisie een documentaire wordt gemaakt over het leven van een oudere schrijver die zich tijdens het interview ook uitspreekt over 'de gebeurtenissen van 1956' (de Hongaarse opstand). De documentaire wordt door een functionaris van de geheime dienst 'gemonteerd' tot onverholen partijpropaganda. De jonge produktie-assistente echter die deze aanslag op de werkelijkheid niet kan verkroppen, maakt met het restmateriaal een alternatieve film, getiteld 'Publiek geheim'. De bekroning van 'Publiek geheim' maakte deze roman na 'Hersenschimmen' tot het tweede succes van Bernlef bij een breed publiek.

Officiële erkenning in de vorm van literaire prijzen viel Bernlef o.a. ten deel met de toekenning van de Constantijn Huygensprijs (1984) voor zijn gehele oeuvre en de P.C. Hooftprijs (1994) voor zijn poëzie. Op een vraag na de toekenning van deze laatste prijs of hij zijn poëzie belangrijker vond dan zijn proza, zei Bernlef: 'Nou ja, belangrijker, belangrijker. Vergelijk het maar met een schilder die ook tekent. De tekening is een sneller medium, geschikt om de eerste intuïties op papier te zetten. (...) Poëzie is voor mij de kern van waaruit mijn andere werk zich heeft ontwikkeld.'
Tot dat andere, meer recente werk behoren ook de essays over jazz in 'Schiet niet op de pianist' (1994) en de verhalen in 'Cellojaren' (1995). Deze bundel, genomineerd voor de Vlaamse literatuurprijs De Gouden Uil en voor de Libris Literatuur Prijs, bevat een groot aantal korte verhalen, in veel gevallen over kunstenaars, die zich afspelen in een gebied dat Bernlef 'het anonieme deel van onze persoonlijkheid' noemt.


Inzendingen van deze schrijver

41 resultaten.

Heel iemand anders

gedicht
3.0 met 104 stemmen aantal keer bekeken 35.765
Volgens de bovenmeester was ik een mulo-kandidaat voorbeeld van grijze middelmaat, onopvallend verlegen, tot niet bijster veel in staat Toen mijn vader verhaal kwam halen keek meester peinzend voor zich uit zat zo'n jongen werkelijk in zijn klas? Vader kwam briesend thuis: hij wist niet...
J. Bernlef7 december 2022Lees meer…

Prachtig

gedicht
2.0 met 67 stemmen aantal keer bekeken 47.269
Beroemd maar dood vroeg hij: en wat bleef er van mij over? Ik wees op een losse regel een uit zijn verband gerukt citaat meestal toegeschreven aan een ander. Voetafdruk op een verlaten strand vol lege, uitgewoonde schelpen. Prachtig is de onsterfelijkheid maar wat doen wij in de...
J. Bernlef9 september 2022Lees meer…

In halfslaap

gedicht
3.0 met 5 stemmen aantal keer bekeken 7.497
In halfslaap deinde een zee mijn kamer binnen (de vierde wand ontbrak) in iedere golf hield zich een mens verborgen, die pas in de branding zijn hand opstak. Red mij! Ik wist precies wie het waren, hun namen gladgeslepen door het vergeten (elk verdriet droogt zijn eigen tranen); jaren...
Bernlef20 februari 2022Lees meer…

Geluk

gedicht
2.0 met 55 stemmen aantal keer bekeken 19.355
In takken groeperen zich groene zinnen popelend om alle kanten uit te lopen Op stoeptegels een kindertekening door regenschrift al half gewist Achter een dakkapel begint een merel te zingen houdt dan midden in zijn herinnering op In mijn hoofd vertwijgt zich zijn lied - niemand ziet...
J. Bernlef12 november 2021Lees meer…

Schittering

gedicht
3.0 met 65 stemmen aantal keer bekeken 19.889
Verlegen maakt iemand op zijn mooist, siert hem van binnen Verstrikt in aarzelingen houdt hij het schichtig voor gezien Trilt hij van twijfel of is het inspanning zijn hand niet te laten vangen door gebaar, zijn mond door woord? Door afwezigheid schittert hij even Dan...

Conservatorium

gedicht
3.0 met 28 stemmen aantal keer bekeken 13.813
De ramen van het conservatorium staan wijd open daarbinnen vergrijpt iemand zich aan eeuwenoude gevoelens de vleugel jammert en klaagt In het park scheren zwaluwen het gras oogsten lucht en insecten Hoe te leven? Voor wat? Grote vragen waarop kleine antwoorden passen Zo precies als...

Vanwege

gedicht
3.0 met 35 stemmen aantal keer bekeken 16.590
'En het geschiedde in die dagen dat er een bevel uitging vanwege keizer Augustus...' Je las het ons strak en plechtig voor. Weg moesten ze uit hun huizen dagreizen ver om ergens geteld. Waarom? Vanwege. Dat woord kende ik niet. Maar wel dat het bevel ook hier kon gelden, aan deze...
J. Bernlef28 december 2019Lees meer…

Bezem Walker Evans

gedicht
2.0 met 50 stemmen aantal keer bekeken 14.039
Plekken die alles doen om zich aan het zicht te onttrekken die zocht hij op - in schaduwen gedompeld van betekenis ontdaan. De huid van het gebruikte aan te raken, terloops en op zijn foto's na, vergeten. Deze bezem scheefgezakt en versleten met het huisvuil aan zijn...
Bernlef7 december 2019Lees meer…

Naderend onweer

gedicht
3.0 met 27 stemmen aantal keer bekeken 14.236
Heel in de verte nog rolt iemand van de trap Dronken verhuizer die de rommelzolder Volstapelt met duister rondkolkend huisraad Met bijl en snijbrander nadert hij ons interieur In de palm van zijn hand nu vlak boven ons Valt in een flits zijn plan te...

Een chirurg weet van geen pijn

gedicht
2.0 met 62 stemmen aantal keer bekeken 31.337
Stuurloos staart hij naar de patient hoe de pijn vrij te krijgen los te maken in heldere cesuren wat voor hem onzichtbaar blijft Hij snijdt in wat zeer zichtbaar is een bloederige troep: de mens in zijn algemeenheid beent hij zorgvuldig uit. Gaaf en glanzend onder de...

Averechts

gedicht
2.0 met 171 stemmen aantal keer bekeken 42.317
Wat is er in mijn hand gevaren dat mij voor mijzelf onleesbaar maakt, verwrongen staart het schrift mij aan. Een ander heeft het woord genomen schrijft tegen de letters in, een averechts gedicht stijgt naar het oppervlak. Zoals jaarringen zwijgen in een boom totdat zij, door de bijl...
Bernlef18 februari 2019Lees meer…

In halfslaap

gedicht
3.0 met 2 stemmen aantal keer bekeken 2.071
In halfslaap deinde een zee mijn kamer binnen (de vierde wand ontbrak) in iedere golf hield zich een mens verborgen, die pas in de branding zijn hand opstak. Red mij! Ik wist precies wie het waren, hun namen gladgeslepen door het vergeten (elk verdriet droogt zijn eigen tranen); jaren...
Bernlef17 januari 2018Lees meer…

Zwijgende man

gedicht
4.0 met 4 stemmen aantal keer bekeken 3.117
Wie wat wil zeggen heeft winter nodig kale takken zonder blad Spoor van vogels niet hun fluiten water ongenaakbaar hard en glad Wie dat wil heeft in zijn ogen iets gespaard dat kijken heet Wie dat kan weet in zijn zwijgen wat hij zegt het best...

Nog steeds die luchten

gedicht
4.0 met 1 stemmen aantal keer bekeken 2.530
Nog steeds die luchten, schaduwen van wolken wegvluchtend op windrimpels in de rivier Het landschap onherkenbaar veranderd zeggen wij die nu leven, nu zien Er is een wereld, diep beneden, hoog boven ons die wij hier alleen vermoeden kunnen Het moment na de laatste toon voor de eerste...

De ziel

gedicht
4.0 met 5 stemmen aantal keer bekeken 4.203
De ziel is in diepste wezen zielig. Op ieders lip slaagt zij er maar niet in substantie te verwerven. Begrensd door ene begrip dat loos is, zonder materie is zij niet meer dan het woord dat haar benoemt zielsveel, met hart en ziel, zieltogend: niets dan taal. Daarom raakt dit gedicht aan...
Bernlef18 januari 2017Lees meer…

Drinken

gedicht
4.0 met 5 stemmen aantal keer bekeken 3.841
Alleen water kan de fles ontdekken omdat het stroomt (als het kan) alle kanten op en dat belet door dorst van mensen en allerhand obstakels zoekt en scharrelt tot in wat de dronken classicus een fles noemt (denkend aan statie- geld en hoe dat later te beleggen). Drinken is...
Bernlef4 december 2016Lees meer…

De Kleur

gedicht
4.0 met 4 stemmen aantal keer bekeken 7.710
Mijn verleden, vastgelegd in foto's met kartelrandjes heeft nooit kleur gekend, in grijstinten tonen zij een bestaan steeds verder van mij vandaan, ik kijk ernaar probeer de kleur te raden van het tuinhek waar ik toen tegen leunde. De lucht is blauw, dat weet ik zeker. Zou de kleurenblinde...
Bernlef5 september 2016Lees meer…

Cirkel

gedicht
4.0 met 2 stemmen aantal keer bekeken 1.633
Alvorens de cirkel te sluiten keek hij nog één keer om zich heen zag hoe de meeuw in de gevel verdween stof het uitzicht smoorde met een stormgordijn, de laatste steen zich opmaakte om te verdrinken. Onnavolgbaar ogenblik waarin sterren hem te binnen...
Bernlef20 april 2016Lees meer…

Gadget

gedicht
4.0 met 2 stemmen aantal keer bekeken 1.463
Ze zei: je vangt wel eens wat op b.v. dat je hebbedingetje zou zijn een gebruiksvoorwerp, van hand tot hand en ja, vaak voel ik mij doorgegeven gelijkwaardig aan een of ander. Mensen bedienen zich van elkaar wisselen gegevens uit en raken zoek. Wie hebben we daar? Ik ben je naam...
Bernlef25 februari 2016Lees meer…

Fries landschap

gedicht
4.0 met 1 stemmen aantal keer bekeken 2.572
Bleef alleen over het rillende riet en in het weiland de jongen in de verte die de zon blikkerend in zijn brandglas ving wat daar gebeurde kan alleen per schilderij Hoe het weiland opsteeg naar de wolken graspollen zich vastzetten in het hemelgewelf de jongen naar mica geurend,...
Bernlef19 januari 2016Lees meer…

MEER IN DINGEN DAN IN MENSEN

gedicht
3.0 met 4 stemmen aantal keer bekeken 2.997
Omdat de dood in mensen huist de buitenkant van dingen is kan ik alleen in dingen leven zien Hun stug en tegendraads bestaan hun onverminderd staren in het zicht van de mij toegemeten jaren Daarom zie ik meer in dingen dan in mensen die een mens die in mij groeit in richting en in...
Bernlef8 december 2015Lees meer…

Geluk

gedicht
3.0 met 15 stemmen aantal keer bekeken 6.369
In takken groeperen zich groene zinnen popelend om alle kanten uit te lopen Op stoeptegels een kindertekening door regenschrift al half gewist Achter een dakkapel begint een merel te zingen houdt dan midden in zijn herinnering op In mijn hoofd vertwijgt zich zijn lied - niemand ziet...

Wandelaar

gedicht
3.0 met 3 stemmen aantal keer bekeken 2.681
Zilt trekt in distels helm ritselt en prikt bijna loopt hij op zee Grasduinend met vlak onder zijn voeten loerend het grondsop al Zo wankel is het evenwicht van deze en iedere wandelaar. ------------------------------------------- uit: 'Achter de rug', Gedichten 1960-1990.
Bernlef21 april 2015Lees meer…

Schittering

gedicht
4.0 met 2 stemmen aantal keer bekeken 3.731
Verlegen maakt iemand op zijn mooist, siert hem van binnen Verstrikt in aarzelingen houdt hij het schichtig voor gezien Trilt hij van twijfel of is het de inspanning zijn hand niet te laten vangen door gebaar, zijn mond door woord? Door afwezigheid schittert hij even Dan kiest...
Bernlef19 januari 2015Lees meer…

Vrede

gedicht
2.0 met 3 stemmen aantal keer bekeken 12.730
Weer wordt hij niet gevolgd door een regenjas. Geen getraliede kel- dervensters. Geen prikkeldraadversperring. Moe geworden vouwt hij de krant over zijn gezicht. Ondersteboven boren de gebeurtenissen zich naar binnen. De geëxecuteerden doen tegen de muur op de binnenplaats aan yoga. Tanks...

Ga niet gewillig heen

gedicht
4.0 met 1 stemmen aantal keer bekeken 4.008
Onbewaakt ogenblik: dat is het kantelpunt val uit de tijd - ga niet gewillig heen druk de schelp aan je oor, ga tekeer tegen het doven van het licht, je eigen bloed Onbewaakt ogenblik waarin je opschrikt en de dichter in je hoort gonzen als een gulzige bij op zoek naar bloemen ieder woord...
Bernlef13 maart 2013Lees meer…

Opdracht

gedicht
2.0 met 4 stemmen aantal keer bekeken 17.111
'the more you think of dying the better you will live'. met een scheermesje kan het soms wel 2 x per dag met een broodzaag kan het je twaalfuurtje bereiden met een gasslang kan het rode kool in een half uur gaar in een badkuip kan het één keer per week en flink met zeep met...
J. Bernlef16 januari 2013Lees meer…

Hazepad

gedicht
3.0 met 6 stemmen aantal keer bekeken 27.927
Het zijden overhemd zakt door het geraamte het sjaaltje vat vlam zijn lach gist na op zijn lippen. Nu wordt hij geïntoneerd, niet de vleugel. Wie verliet daar zo schielings de woning zonder om te kijken naar het kind dat de man nazwaait die het werd? Waarom kiest iemand voor...
J. Bernlef30 oktober 2012Lees meer…

Dat rijmt

gedicht
3.0 met 10 stemmen aantal keer bekeken 8.163
Nu ontmantelt de winter zijn doden vissen komen naar boven, vlak onder het ijs liggen hun witte buiken gebogen Schuchter worden zij aangeboden als een afscheidsgeschenk van de wijkende vorst Waarom zij niet mee kunnen smelten zodat hun verstarring doorbroken en zij weer zwemmen konden,...

Het vrije veld

gedicht
3.0 met 4 stemmen aantal keer bekeken 4.208
Hier waar het niet kan komen de woorden elkaar afstoten Dit wat men noemt 'het vrije veld' het kent horizon noch grenzen Uit de hemel hangen draden, slordig afgehecht bewegend in de wind (want altijd waait het daar) Verder beweegt er niets Een paar losse stenen slurpen zich vol licht...
Bernlef27 januari 2012Lees meer…
Meer van deze schrijver...