biografie: Bernlef
[Sint-Pancras 1937 - ....]
J. Bernlef - psynoniem voor Hendrik Jan (Henk) Marsman bracht zijn jeugd door in Amsterdam. In 1949 verhuisde het gezin Marsman naar Haarlem. Terug in Amsterdam in 1954 kreeg Henk op de HBS Nederlands van de schrijver Rob Nieuwenhuys, die hem en zijn vrienden Gerard Stigter en Gerard Bron (de latere K. Schippers en Gerard Brands) in contact bracht met het werk van schrijvers als Nescio, Elsschot en Carmiggelt. Na zijn eindexamen in 1955 studeerde korte tijd aan de faculteit voor politieke en sociale wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en werkte vervolgens bij een boekhandel en een uitgeverij. In 1956, vlak voor de Hongaarse opstand, moest hij in dienst. In 1957 verbleef hij drie maanden in het militair hospitaal Austerlitz. In deze periode debuteerde hij met het onder zijn eigen naam geschreven verhaal 'Mijn zusje Olga' dat later verscheen in het blad 'Hoos'. Naar aanleiding van die publikatie maakte de recensent Hans van Straten een vergelijking met de dichter Marsman. Dat was voor de jonge Henk Marsman reden na te gaan denken over een pseudoniem. Op een boekhandelscursus had hij net gehoord over de middeleeuwse Friese bard Bernlef, van wie geen werk bewaard was gebleven. Die naam, voorafgegaan door de beginletter van zijn tweede voornaam, werd zijn pseudoniem.
Na zijn diensttijd ging hij in 1958 naar Zweden, waar hij het ruige landschap waardeerde. Tot 1960 was hij afwisselend in Nederland en Zweden. Terug in Amsterdam werkte hij tot 1965 bij een importeur van boeken. Toen besloot hij van het schrijven te gaan leven. In 1960 trouwde hij met Eva Hoornik met wie hij twee kinderen kreeg. Zijn vriend Gerard Stigter trouwde met Eva's tweelingzusje.
Met Stigter en Brands richtte hij het 'tijdschrift voor teksten' 'Barbarber' op dat tot 1971 bestond. In 1977 was hij betrokken bij de heroprichting van 'Raster', een blad waarvan hij geruime tijd redacteur was. Als criticus schreef hij daarnaast voor kranten en tijdschriften, zoals 'De Groene Amsterdammer', 'De Gids' en de 'Haagse Post'.
Bernlef had belangstelling voor de jazz, een onderwerp waar hij ook over geschreven heeft.
Hoofdlijnen van het werk van Bernlef
Vergeten en vergetelheid, en onlosmakelijk daarmee verbonden verdwijnen en dood, zijn kernbegrippen in zijn werk. Leven is een proces van voortdurend vergeten, waarbij elke nieuwe herinnering als het ware een aantal oude herinneringen verdringt. Alleen bij gratie van het vergeten kan de herinnering functioneren. Hoe hecht leven en vergeten in de visie van Bernlef verstrengeld zijn, blijkt ook uit het citaat (van Francis Picabia) dat hij als motto heeft meegegeven aan zijn verhalenbundel 'De verdwijning van Kim Miller' (1969): 'Het leven heeft slechts één vorm: het vergeten.'
In een artikel in 'Bzzlletin' uit 1984 waarin hij het proza van J. Bernlef beschouwt, stelt Graa Boomsma dat deze 'telkens opnieuw memoires van een vergeetachtige schrijft'. Vergeten en geheugenverlies (en dus de verhouding tussen verbeelding en werkelijkheid) spelen al een rol in de cyclus "Tien verhalen uit Värmland", opgenomen in zijn prozadebuut 'Stenen spoelen' (1960), over zwijgende mensen in een Zweeds dorp.
Expliciet is de thematiek aanwezig in 'Sneeuw' (1973), 'Meeuwen' (1975) en 'Onder ijsbergen' (1981), drie romans die zijn gesitueerd op noordelijke eilanden en waarin een verdwijning in letterlijke of overdrachtelijke zin centraal staat. In 'Sneeuw' gaat het om een Nederlandse man die op een klein Zweeds eiland bij een auto-ongeluk zijn vrouw heeft verloren, maar zich van het fatale moment niets herinnert. Bijna als een detective probeert hij dat moment te herscheppen met ten slotte een fatale afloop.
Ook demente mensen houden zich niet aan de lineaire tijdsopvatting. Ze maken als het ware de cirkel rond door terug te keren naar het beginpunt. Het moge dan ook duidelijk zijn dat Bernlefs meest succesvolle roman (in termen van verkoop) 'Hersenschimmen' zeer verweven is met de rest van zijn werk. Nadat hij in de verhalenbundels 'Hondedromen' (1974) en 'Anekdotes uit een zijstraat' (1978) al schreef over ouderdom, vergeetachtigheid en dementie, durfde hij het in deze roman aan om 'van binnenuit', namelijk vanuit het gezichtspunt van een dementerende man, te schrijven. Daardoor werd deze roman ook een veel directer en emotioneler boek dan veel van zijn andere werk. Waar de hoofdfiguur in 'Hersenschimmen' geleidelijk zijn wereld verliest, bouwt de hoofdfiguur in 'Eclips' (1994) deze juist geleidelijk weer op na tijdens het autorijden getroffen te zijn door een neurologische stoornis, waarschijnlijk een hersenbloeding. Zijn geheugen, gezichtsvermogen, spraak en motoriek zijn aangetast en komen stukje bij beetje terug.
Bernlef is een veelzijdig en produktief auteur. Niet alleen heeft hij romans, verhalen en gedichten geschreven, zijn bibliografie vermeldt ook toneelstukken en essays over uiteenlopende onderwerpen (jazz, literatuur, schilderkunst, fotografie). Speciale vermelding verdient het tijdschrift 'Barbarber', dat Bernlef in 1958 met Gerard Stigter en Gerard Bron oprichtte. Door op allerlei manieren het alledaagse binnen de poëzie te halen, wilden de redactieleden de grenzen van het literaire doorbreken. Een vaste werkmethode daarbij was het gebruik van 'ready-mades': bestaande teksten (zoals reclamekreten en kranteknipsels) die, uit hun context gelicht, tot poëzie werden.
Conform de opzet van 'Barbarber' was Bernlef in de jaren zestig als dichter een observator en verzamelaar van het alledaagse. Kenmerkend voor zijn opvatting destijds dat alles poëzie kan zijn, is de cyclus "Wild Gardening" (opgenomen in 'Bermtoerisme', 1968) die bestaat uit 45 teksten die uit het boek gescheurd dienen te worden en in willekeurige volgorde, 'als een ruiker', gelezen kunnen worden.
Ongeveer tegelijk met het einde van 'Barbarber' (het laatste nummer verscheen in 1971, in 1990 verscheen bij Querido nog een omvangrijke bloemlezing, onder de titel 'Barbarberalfabet'), voltrok zich in het werk van Bernlef een verandering. Waar hij voorheen nauwelijks geïnteresseerd was in de poëtische vorm, in ritme en klank, besteedde hij vanaf de bundel 'Hoe wit kijkt een eskimo' (1970) veel meer aandacht aan vorm en compositie. Zijn poëzie werd compacter en geslotener. Qua thematiek is hij echter, zoals hierboven al aangegeven, een consistent auteur. Zijn aandacht voor het detail, voor de (alledaagse) dingen blijft een constante factor, ook in meer recente bundels als 'Geestgronden' (1988) en 'Niemand wint' (1992). In laatstgenoemde bundel speelt overigens het doodsbesef een sterkere rol dan in voorgaande bundels.
De verhouding tussen verbeelding en werkelijkheid die thematisch de dichtbundels 'Stilleven' (1979), 'De kunst van het verliezen' (1980) en 'Alles teruggevonden/niets bewaard' (1982) verbindt, is ook bepalend voor de intrige van 'Publiek geheim' de roman waarmee hij in 1987 winnaar werd van de eerste AKO Literatuur Prijs. 'Publiek geheim' speelt in een sterk op Hongarije lijkend Oostblokland, waar door de staatstelevisie een documentaire wordt gemaakt over het leven van een oudere schrijver die zich tijdens het interview ook uitspreekt over 'de gebeurtenissen van 1956' (de Hongaarse opstand). De documentaire wordt door een functionaris van de geheime dienst 'gemonteerd' tot onverholen partijpropaganda. De jonge produktie-assistente echter die deze aanslag op de werkelijkheid niet kan verkroppen, maakt met het restmateriaal een alternatieve film, getiteld 'Publiek geheim'. De bekroning van 'Publiek geheim' maakte deze roman na 'Hersenschimmen' tot het tweede succes van Bernlef bij een breed publiek.
Officiële erkenning in de vorm van literaire prijzen viel Bernlef o.a. ten deel met de toekenning van de Constantijn Huygensprijs (1984) voor zijn gehele oeuvre en de P.C. Hooftprijs (1994) voor zijn poëzie. Op een vraag na de toekenning van deze laatste prijs of hij zijn poëzie belangrijker vond dan zijn proza, zei Bernlef: 'Nou ja, belangrijker, belangrijker. Vergelijk het maar met een schilder die ook tekent. De tekening is een sneller medium, geschikt om de eerste intuïties op papier te zetten. (...) Poëzie is voor mij de kern van waaruit mijn andere werk zich heeft ontwikkeld.'
Tot dat andere, meer recente werk behoren ook de essays over jazz in 'Schiet niet op de pianist' (1994) en de verhalen in 'Cellojaren' (1995). Deze bundel, genomineerd voor de Vlaamse literatuurprijs De Gouden Uil en voor de Libris Literatuur Prijs, bevat een groot aantal korte verhalen, in veel gevallen over kunstenaars, die zich afspelen in een gebied dat Bernlef 'het anonieme deel van onze persoonlijkheid' noemt.
Inzendingen van deze schrijver
41 resultaten.Schaduwtheater
gedicht
3.5 met 19 stemmen 
10.323 De wijze die zei dat van
alle schilderijen ooit gemaakt
maar een klein deel bleef bewaard
dat het werkelijk genie schuilgaat
in wat voorgoed is zoekgeraakt.
Zo met alles.
De doden, de gebeurtenissen
die niemand onthield of net niet
aan de oppervlakte kwamen,
zij vormen ons schaduwtheate...
Van opzij
gedicht
3.0 met 20 stemmen 9.969 Even van opzij aangelicht
zodat blonde haartjes telbaar worden
op de wang van een meisje
dat nergens speciaal naar kijkt
en dan in een supermarkt verdwijnt
nog even trilt haar gestalte in het staatbeeld na
Kinderen dansen zichzelf naar de dood
elegant precies
spelenderwijs
gebaar na geb...
Met wortel en tak
gedicht
3.6 met 9 stemmen 8.282 Twee handen woelen
in vochtige bosgrond
Een stem. 'Tien dagen geleden - hier -
veertig of vijftig.'
Binnen de jaarringen
is dit moment nog geen
tiende millimeter dik.
't Graven stokt
het licht druipt
langs de stammen.
Twee handen
de polsen gebonden
steken zwart biddend
uit d...
Drinken
gedicht
4.6 met 5 stemmen 5.244 Alleen water kan
de fles ontdekken omdat
het stroomt (als het kan)
alle kanten op en dat
belet door dorst van mensen
en allerhand obstakels
zoekt en scharrelt tot in
wat de dronken classicus
een fles noemt (denkend aan statie-
geld en hoe dat later te beleggen).
Drinken is ...
Heel iemand anders
gedicht
3.3 met 103 stemmen 36.236 Volgens de bovenmeester was ik een mulo-kandidaat
voorbeeld van grijze middelmaat, onopvallend
verlegen, tot niet bijster veel in staat
Toen mijn vader verhaal kwam halen
keek meester peinzend voor zich uit
zat zo'n jongen werkelijk in zijn klas?
Vader kwam briesend thuis: hij wist
niet ...
Prachtig
gedicht
2.7 met 63 stemmen 47.987 Beroemd maar dood vroeg hij: en
wat bleef er van mij over?
Ik wees op een losse regel
een uit zijn verband gerukt citaat
meestal toegeschreven aan een ander.
Voetafdruk op een verlaten strand
vol lege, uitgewoonde schelpen.
Prachtig is de onsterfelijkheid
maar wat doen wij in de tusse...
In halfslaap
gedicht
3.8 met 5 stemmen 7.882 In halfslaap deinde een zee mijn kamer binnen
(de vierde wand ontbrak) in iedere golf
hield zich een mens verborgen, die pas in de branding
zijn hand opstak. Red mij!
Ik wist precies wie het waren, hun namen gladgeslepen
door het vergeten (elk verdriet droogt zijn eigen tranen);
jaren hadden...
Geluk
gedicht
2.5 met 52 stemmen 19.727 In takken groeperen zich groene zinnen
popelend om alle kanten uit te lopen
Op stoeptegels een kindertekening
door regenschrift al half gewist
Achter een dakkapel begint een merel te zingen
houdt dan midden in zijn herinnering op
In mijn hoofd vertwijgt zich zijn lied - niemand
ziet iet...
Schittering
gedicht
3.6 met 65 stemmen 20.227 Verlegen maakt iemand
op zijn mooist, siert hem
van binnen
Verstrikt in aarzelingen
houdt hij het schichtig
voor gezien
Trilt hij van twijfel of
is het inspanning zijn
hand niet te laten vangen
door gebaar, zijn mond door woord?
Door afwezigheid
schittert hij even
Dan ...
Conservatorium
gedicht
4.0 met 27 stemmen 14.166 De ramen van het conservatorium staan wijd open
daarbinnen vergrijpt iemand zich aan eeuwenoude gevoelens
de vleugel jammert en klaagt
In het park scheren zwaluwen het gras
oogsten lucht en insecten
Hoe te leven? Voor wat?
Grote vragen waarop kleine antwoorden passen
Zo precies als deze...
Vanwege
gedicht
3.3 met 21 stemmen 16.941 'En het geschiedde in die dagen
dat er een bevel uitging vanwege keizer Augustus...'
Je las het ons strak en plechtig voor.
Weg moesten ze uit hun huizen
dagreizen ver om ergens geteld.
Waarom? Vanwege. Dat woord kende ik niet.
Maar wel dat het bevel ook hier
kon gelden, aan deze feeste...
Bezem Walker Evans
gedicht
2.4 met 50 stemmen 14.346 Plekken die alles doen om
zich aan het zicht te onttrekken
die zocht hij op - in schaduwen gedompeld
van betekenis ontdaan.
De huid van het gebruikte
aan te raken, terloops en
op zijn foto's na, vergeten.
Deze bezem
scheefgezakt en versleten
met het huisvuil aan zijn voet.
--------...
Naderend onweer
gedicht
3.0 met 23 stemmen 14.523 Heel in de verte nog
rolt iemand van de trap
Dronken verhuizer
die de rommelzolder
Volstapelt met duister
rondkolkend huisraad
Met bijl en snijbrander
nadert hij ons interieur
In de palm van zijn hand
nu vlak boven ons
Valt in een flits
zijn plan te lezen.
-------------------...
Een chirurg weet van geen pijn
gedicht
2.5 met 55 stemmen 31.618 Stuurloos staart hij naar de patient
hoe de pijn vrij te krijgen
los te maken in heldere cesuren
wat voor hem onzichtbaar blijft
Hij snijdt in wat zeer zichtbaar is
een bloederige troep: de mens in
zijn algemeenheid beent hij
zorgvuldig uit.
Gaaf en glanzend onder de operatielamp
restan...
Averechts
gedicht
2.1 met 169 stemmen 42.617 Wat is er in mijn hand gevaren
dat mij voor mijzelf onleesbaar maakt,
verwrongen staart het schrift mij aan.
Een ander heeft het woord genomen
schrijft tegen de letters in, een averechts
gedicht stijgt naar het oppervlak.
Zoals jaarringen zwijgen in een boom
totdat zij, door de bijl bevri...
In halfslaap
gedicht
3.5 met 2 stemmen 2.283 In halfslaap deinde een zee mijn kamer binnen
(de vierde wand ontbrak) in iedere golf
hield zich een mens verborgen, die pas in de branding
zijn hand opstak. Red mij!
Ik wist precies wie het waren, hun namen gladgeslepen
door het vergeten (elk verdriet droogt zijn eigen tranen);
jaren hadden...
Zwijgende man
gedicht
3.5 met 2 stemmen 3.510 Wie wat wil zeggen
heeft winter nodig
kale takken zonder blad
Spoor van vogels niet
hun fluiten water
ongenaakbaar hard en glad
Wie dat wil
heeft in zijn ogen iets gespaard
dat kijken heet
Wie dat kan
weet in zijn zwijgen
wat hij zegt
het best bewaard
-------------------------...
Nog steeds die luchten
gedicht
4.0 met 1 stemmen 2.822 Nog steeds die luchten, schaduwen van wolken
wegvluchtend op windrimpels in de rivier
Het landschap onherkenbaar veranderd
zeggen wij die nu leven, nu zien
Er is een wereld, diep beneden, hoog boven ons
die wij hier alleen vermoeden kunnen
Het moment na de laatste toon
voor de eerste he...
De ziel
gedicht
5.0 met 3 stemmen 4.577 De ziel is in diepste wezen zielig. Op ieders lip slaagt zij
er maar niet in substantie te verwerven.
Begrensd door ene begrip dat loos is, zonder materie
is zij niet meer dan het woord dat haar benoemt
zielsveel, met hart en ziel, zieltogend: niets dan taal.
Daarom raakt dit gedicht aan niet...
De Kleur
gedicht
4.2 met 4 stemmen 7.997 Mijn verleden, vastgelegd in foto's met kartelrandjes
heeft nooit kleur gekend, in grijstinten tonen zij een bestaan
steeds verder van mij vandaan, ik kijk ernaar
probeer de kleur te raden van het tuinhek waar
ik toen tegen leunde. De lucht is blauw, dat weet ik zeker.
Zou de kleurenblinde h...
Cirkel
gedicht
4.5 met 2 stemmen 1.863 Alvorens de cirkel te sluiten
keek hij nog één keer om zich heen
zag hoe de meeuw in de gevel verdween
stof het uitzicht smoorde
met een stormgordijn, de laatste steen
zich opmaakte om te verdrinken.
Onnavolgbaar ogenblik
waarin sterren hem te binnen scho...
Gadget
gedicht
4.0 met 2 stemmen 1.693 Ze zei: je vangt wel eens wat op
b.v. dat je hebbedingetje zou zijn
een gebruiksvoorwerp, van hand tot hand
en ja, vaak voel ik mij doorgegeven
gelijkwaardig aan een of ander.
Mensen bedienen zich van elkaar
wisselen gegevens uit en raken zoek.
Wie hebben we daar? Ik ben je naam vergeten.
...
Fries landschap
gedicht
4.0 met 1 stemmen 2.855 Bleef alleen over het rillende riet
en in het weiland de jongen in de verte
die de zon blikkerend in zijn brandglas ving
wat daar gebeurde kan alleen per schilderij
Hoe het weiland opsteeg naar de wolken
graspollen zich vastzetten in het hemelgewelf
de jongen naar mica geurend, gehurkt
als...
MEER IN DINGEN DAN IN MENSEN
gedicht
3.5 met 4 stemmen 3.296 Omdat de dood in mensen huist
de buitenkant van dingen is
kan ik alleen in dingen leven zien
Hun stug en tegendraads bestaan
hun onverminderd staren in het zicht
van de mij toegemeten jaren
Daarom zie ik meer in dingen dan in mensen
die een mens die in mij groeit
in richting en in zwijge...
Geluk
gedicht
3.0 met 5 stemmen 6.599 In takken groeperen zich groene zinnen
popelend om alle kanten uit te lopen
Op stoeptegels een kindertekening
door regenschrift al half gewist
Achter een dakkapel begint een merel te zingen
houdt dan midden in zijn herinnering op
In mijn hoofd vertwijgt zich zijn lied - niemand
ziet iet...
Wandelaar
gedicht
3.3 met 3 stemmen 2.913 Zilt trekt in distels
helm ritselt en prikt
bijna loopt hij op zee
Grasduinend met
vlak onder zijn voeten
loerend het grondsop al
Zo wankel is het
evenwicht van deze
en iedere wandelaar.
-------------------------------------------
uit: 'Achter de rug', Gedichten 1960-1990.
Schittering
gedicht
4.5 met 2 stemmen 3.977 Verlegen maakt iemand
op zijn mooist, siert hem
van binnen
Verstrikt in aarzelingen
houdt hij het schichtig
voor gezien
Trilt hij van twijfel of
is het de inspanning zijn
hand niet te laten vangen
door gebaar, zijn mond door woord?
Door afwezigheid
schittert hij even
Dan kiest hi...
Vrede
gedicht
2.7 met 3 stemmen 13.097 Weer wordt hij niet gevolgd door een regenjas. Geen getraliede kel-
dervensters. Geen prikkeldraadversperring. Moe geworden vouwt hij
de krant over zijn gezicht. Ondersteboven boren de gebeurtenissen
zich naar binnen.
De geëxecuteerden doen tegen de muur op de binnenplaats aan yoga.
Tanks li...
Ga niet gewillig heen
gedicht
4.0 met 1 stemmen 4.217 Onbewaakt ogenblik:
dat is het kantelpunt
val uit de tijd - ga niet gewillig heen
druk de schelp aan je oor, ga tekeer
tegen het doven van het licht, je eigen bloed
Onbewaakt ogenblik
waarin je opschrikt en de dichter in je hoort gonzen
als een gulzige bij op zoek naar bloemen
ieder woord ...
Opdracht
gedicht
5.0 met 1 stemmen 17.419 'the more you think of dying
the better you will live'.
met een scheermesje kan het
soms wel 2 x per dag
met een broodzaag kan het
je twaalfuurtje bereiden
met een gasslang kan het
rode kool in een half uur gaar
in een badkuip kan het
één keer per week en flink met zeep
met e...
Meer van deze schrijver...
