Het kerkhof van een getto. Stenen. Stenen. Gezichten die niet zeggen wat ze menen. Hangende handen. Lusteloze voeten. Ze waden door een eeuwig puin. Ze moeten. Maar op een zolderkamer gaan ze leven. Vertellen. Menselijk bewegen. Even. Ze worden vogels, fladderen en wiegen. Tot aan 't plafond. Dan weifelen ze. Liegen. Schrompelen samen…

Ik zal je beschrijven oorlog mijn oorlog ik zal je schrijven je tekenen je mummificeren ik zal je vertalen met jou de oorlogswinstmakers verleiden de psychoten de psychopaten opdat je totaal wordt ik wil dat je mijn taal verlaat om een tekst te schrijven die vrij is van gruweldaden ------------------------------------------------- uit…

Eenzaam staart een vrouw Naar het rimpelloos water Van een plas in het veld Vocht vult ook haar ogen Waarachter herinneringen Zich geleidelijk opdringen Het verleden rust als as Op de vruchtenloze bodem, Haar hemel blijft zwart Als de rook van toen En haar tweede afscheid Fluistert lieve woorden: “Dag moedertje…”…

Niet te geloven dat ik knaap nog een vers schreef over de zilverwitheid van een berkestam en om mij heen grootse dronkenschap van de bevrijding: het water was whisky geworden. Alles zoop en naaide, heel Europa was een groot matras en de hemel het plafond van een derderangshotel. En ik bedeesde jongeling moest nodig de reine berk…

Bij Vught dacht ik: 'Hier is broer Jan gestorven.' En 'k zag mijn vader, met zijn oud gezicht rood opgezwollen, toen het doodsbericht zijn late leven toch nog had bedorven. Voor moeder kwam een eind aan haar pakketten. Zij streed, zolang Jan zat, met eigen wapen, stond aan 't fornuis haar moed bijeen te rapen, zond zeven broden, zeven…

Drie jaar, meneer de generaal luister goed - geen drie dagen of maanden nee, generaal, drie jaar is het nu dat ik wacht, met mijn verscheurde hart in mijn leeggeroofde huis met mijn schuw geworden kinderen - wacht, drie jaar, op mijn man. Heeft u, generaal van daarginds, hem gezien door uw dodelijk vizier? Hij was het lied op mijn erf het…

Rood van roem en ver van nederlagen staat de zich met dampend water wassende generaal voor het raam van zijn enige kamer. De vrouwen van zijn loopbaan sneden aan twee zijden want zijn buik is behaard met kussen van zwaarden. Neerslachtig laat de generaal zijn mannelijke borsten, tijdens een veldtocht in het oosten opgedaan,…

’t Zijn droeve tijden als de oorlog woedt, Als mensen men slacht lijk dieren, Als mensenbloed bij beken vloeit. Als vrede en liefde liggen geboeid Als haat En kwaad, Als nood En dood Grijnzen en vloeken en tieren. 'Waar is nu toch mijn arme man? ‘k Verga van angst! ik sterf ervan! Ach! wat verschil bij ’t voor…

Wie niet, als wij, in het donkerst Europa van deze eeuw, toen er geen enkele uitkomst meer leek, jong zijn geweest, en hebben liefgehad, zullen nooit beseffen hoe wij ons klampten aan het klein geluk, een sonnet, een spoortje van weelde, wat druiven in een kristallen coupe, die scheurde bij het overtrekken van bommenwerpers. We wisten het…

Hij was een Nederlander en hij hielp een Engels piloot. De Gestapo nam hem gevangen en veroordeelde hem ter dood. Hij had een vrome moeder en heette Joris de Heus, Het bloed sloeg door zijn lichaam als het bloed van een watergeus. Hij zat vijf weken gevangen in een cel aan het Haagse Veer Bij luchten, iedere morgen, liep hij met mij…

Ze liep de oorlog uit tot er geen oorlog meer was. Hij draait nog weleens haar stem haalt een verdwaalde schouder op drijft een lach de woestijn in slaat de traan dood die meezong. --------------------------------------------------- uit: 'Zal ik je wijzen waar ik woon', 1967.…

De oorlog wordt niet meer verklaard, maar voortgezet. Het ongehoorde is alledaags geworden. De held blijft uit de gevechten weg. De zwakke is naar de vuurlinies opgerukt. Het uniform van de dag is het geduld, het ereteken de armzalige ster van de hoop boven het hart. Het wordt verleend als er niets meer gebeurt, als het trommelvuur verstomt…

De dood wees mij op kleine, interessante dingen: dit is een spijker – zie de Dood - en dit is een touw Ik zie hem aan, een kind. Hij is mijn meester omdat ik hem bewonder en vertrouw, de Dood Hij wees mij alles: dranken, pillen, pistolen, gaskraan, steile daken, een bad, een scheermes, een wit laken ‘zomaar’ – voor als ik eens zou willen…

Dagboeken zijn als leven, data, dag in dag uit. Blauwe, strakke hemels, regen. Als het aan mij lag zou ik zeggen: laat men de dagboeken voltooien, handschriften, thema's doen er niet toe. Gooien we de mens voor leegogige, gladgeschoren leeuwen die om het bestaan van een dagboek slechts geeuwen, dan zijn we niet die betere verre vriend of goede…

'Twee soorten oorlog zijn er: om macht één, één voor recht. Ik zou dus graag eens weten waar jij nou wel voor vecht.' 'Ach, als ik eenmaal macht heb bepaal ik ook het recht. Mijn oorlog is dus goed, de jouwe die is slecht.' ------------------------------------------------ uit: 'De groene zee is mijn vriendin', 1987.…

voor Jan Palach Kale elzetakken flirten met grafzerken, eenzaam als verstokte vrijgezellen. Winter- licht valt op het plekje naakte aarde, niet ver van de kerkhofmuur. Ik ken zijn foto, de zachte jongenstrekken, eenentwintig jaar, zijn toekomst legde hij in de as (ofschoon geen zelfmoordenaar). Ik weet de plek op de Wenceslasplein, het…

Mijn vader zei: hier liggen ze, de Canadezen. Ik zag ze staan aan de vaart, in hun grijze kleren. Eindeloze, slachtrijpe rijen. Man tegen man stonden ze: een beetje wind en ze gingen. Vrede. Aan beide kanten Canadezen. Te lang in het land om terug te keren. Te diep in de grond om weg te marcheren. ------------------------------------…

altijd komt het moment waarop iemand het zoeken naar overlevenden staakt waarop de storm stilt waarop iemand met schrijven ophoudt om iets anders te beginnen, zich iets aan te schaffen, voedsel inkt, gereedschap ------------------------- uit: 'Winterhard', 1988.…

altijd weer wakkerschrikken sirenes horen het vallen van de bommen in de stille straat en het loeien van de vlammen later lang er na nog! en zelfs nu nog: wakker schrikken als toch alles rustig in de straat is, vrede... ---------------------------------------- uit: 'Mijn duizendbladig boek',2005.…

Het is een heldere zomermorgen Door een heldhaftig mens is het leventeken gegeven, en zijn troepen trekken even over de grens. Overal op straat en achter deuren, onder stoelen worden de vijanden gevonden. De halfslachtende soldaten slaan vreemde mannen op hun smoelen, griezelen even van hun wonden en door de gebroken ruiten storten zij…